Przedsiębiorcy muszą aktywnie działać w obszarze zrównoważonego rozwoju

Od połowy ubiegłego roku możemy obserwować znaczny wzrost informacji na temat nowych obowiązków firm w zakresie raportowania ESG. To m.in. efekt prac nad odpowiednimi regulacjami w ramach Unii Europejskiej. Czy można ustalić, na jakim etapie w zakresie raportowania zrównoważonego rozwoju są przedsiębiorstwa?

Aktualnie cały rynek jest w okresie przemiany. Z jednej strony mamy organizacje, które od kilku lat podejmują temat raportowania niefinansowego i mają już doświadczenie, rozpoczęły proces zmian w modelu biznesowym i systemach raportowania. A po drugiej stronie mamy organizacje, które nie były zobligowane do rozpoznania tej tematyki i są na etapie zastanawiania się, czy nowe obowiązki ich dotyczą lub będą dotyczyć i w jakim zakresie, jak będą musiały się dostosować.

Przed jakimi wyzwaniami stoją organizacje w kontekście przestawienia się na raportowanie zrównoważonego rozwoju?

W ostatnim czasie pojawiły się wyniki badania GlobeScan przeprowadzonego na grupie reprezentantów z Europy, Ameryki Północnej, Azji, które prezentują obraz postrzegania kwestii zrównoważonego rozwoju względem realnych działań podejmowanych w przedsiębiorstwach. Badania te wskazują na luki pomiędzy postrzeganiem kwestii ESG a rzeczywistymi działaniami, które przekładałyby się na realne rezultaty.

O jakich lukach dokładnie mowa?

Jest ich kilka. Po pierwsze, luka kapitału: ponad 90 proc. zarządzających deklaruje, że kwestie zrównoważonego rozwoju są istotne, przy czym jednocześnie około 50 proc. deklaruje wysoką koncentrację na kwestiach ESG, a dopiero co piąty deklaruje przeznaczanie odpowiednich środków finansowych i innych zasobów na osiągnięcie tych celów. Po drugie, luka integracji: prawie 70 proc. zarządzających ocenia, że dane bazowe dla zarządzania zrównoważonym rozwojem są bardzo ważne, z czego niecałe 40 proc. wskazuje, że zarządzenie kwestiami zrównoważonego rozwoju jest zintegrowane z podstawową działalnością. To wskazuje na znaczny problem, gdzie raportowanie jest celem samym w sobie i nie przekłada się na zwiększenie wartości firmy, na jej strategię i model biznesowy. Po trzecie, luka implementacji: kwestie zrównoważonego rozwoju na pierwszym miejscu postrzegane są jako elementy zwiększające postrzeganie przedsiębiorstwa w sferze reputacji, marketingu, budowania relacji pomiędzy interesariuszami. Co drugi zarządzający dostrzega przełożenie na wzrost wartości sprzedaży, a mniej niż 50 proc. dostrzega przewagę w dostępności finansowania czy bezpieczeństwa łańcucha dostaw. Po czwarte, luka danych: 95 proc. zarządzających deklaruje, że pozyskanie wysokiej jakości danych źródłowych dla raportowania zrównoważonego rozwoju jest ważne i bardzo ważne, z czego mniej niż 30 proc. ocenia, że ich organizacja ma dostęp do danych wysokiej jakości. Z tego wyłania się pytanie: jak pozyskać dane wysokiej jakości w sytuacji, gdy zakres informacji do ujawnienia jest tak zróżnicowany?

Co zmienia dyrektywa w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju?

Jest to pierwsza informacja, jaką wszyscy powtarzają, ale warto systematyzować, jakie są kierunki zmian w raportowaniu:

 - Zmienia się nazewnictwo. Dawne oświadczenie na temat danych niefinansowych zostaje zastąpione oświadczeniem na temat zrównoważonego rozwoju.

 - Rozszerzony zostanie zakres podmiotów objętych obowiązkiem raportowania. Dotychczas oświadczenie o danych niefinansowych sporządzane było przez duże podmioty publiczne. Docelowo obowiązek raportowania dotyczący zrównoważonego rozwoju rozszerzy się na małe i średnie podmioty publiczne oraz duże podmioty niepubliczne. Warto dokładnie zbadać, do której kategorii kwalifikuje się nasza organizacja.

- Ujawnienia odnoszące się do danych dotyczących zrównoważonego rozwoju zostaną włączone do sprawozdania z działalności, co podniesie rangę tych informacji.

- Zakres ujawnień został ustrukturyzowany w Europejskich Standardach Zrównoważonego Rozwoju, przy czym dla średnich i mniejszych podmiotów zostaną przyjęte standardy uproszczone LSME, nad którymi trwają aktualnie prace. W efekcie ujawnienia informacji z zakresu zrównoważonego rozwoju będą porównywalne.

- Oświadczenie o danych zrównoważonych będzie podlegało audytowi, początkowo na poziomie limited assurance (przegląd/ograniczona pewność), a docelowo na poziomie reasonable assurance (badanie/wystarczająca pewność). Audyt będzie realizowany przez biegłych rewidentów, zostanie to uregulowane w ustawie o rachunkowości i ustawie o biegłych rewidentach.

- Oświadczenie dotyczące zrównoważonego rozwoju będzie podlegać znakowaniu online XBRL taksonomią ESRS.

Jak wygląda sytuacja spółek, które dotychczas nie raportowały danych niefinansowych?

W dużym uproszczeniu dotychczasowe schematy raportowania odnosiły się do raportowania danych finansowych. Rachunkowość jest dziedziną wiedzy od lat usystematyzowaną, wspomaganą systemami oraz rozwiązaniami informatycznymi, z szerokim zapleczem know-how i osób z doświadczeniem kształcących się w tym kierunku. Mimo że raportowanie finansowe od lat jest kształtowane, nie oznacza to, że firmy nie mają trudności w obszarze raportowania finansowego. Obserwujemy rozwarstwienie pomiędzy poziomem jakości sprawozdań finansowych. Dla wielu firm raportowanie zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) jest olbrzymim wyzwaniem, firmy obawiają się transparentnie ujawniać informacje, nie są skłonne do ujawniania szacunków, niepewności i ryzyk. Są też firmy, które sporządzając sprawozdania finansowe na podstawie ustawy o rachunkowości, nigdy nie musiały się zmierzyć z filozofią szerszego ujawniania informacji finansowych i ich głównym celem było zaprezentowanie jak najmniejszej ilości danych, tak by wypełnione były minimalne obowiązki ujawnień. Dysproporcja ta się powiększa, gdy przyglądamy się drugiemu sprawozdaniu, jakim jest sprawozdanie z działalności zarządu. Spółki publiczne nauczone szerszego ujawniania informacji w swoich sprawozdaniach z działalności szerzej opisują działalność i jej ryzyka. Natomiast po drugiej stronie szali znajdują się spółki, które prezentują minimalny zakres sprawozdania z działalności, mieszcząc niejednokrotnie to sprawozdanie na jednej stronie.

Czy nowe ramy raportowania na podstawie dyrektywy CSRD zmieniają dotychczasową filozofię raportowania?

Raportowanie finansowe w dużym uproszczeniu koncentrowało się na zagregowaniu i zaprezentowaniu zdarzeń przeszłych, tymczasem ESRS odwracają optykę, wskazując, że należy zarządzać kwestiami istotnymi.

Należy się odwołać do treści ESRS 1: „Ujawniając informacje na temat polityk, działań i celów w odniesieniu do kwestii związanej ze zrównoważonym rozwojem, którą uznano za istotną, jednostka uwzględnia informacje przewidziane we wszystkich wymogach dotyczących ujawniania informacji i w punktach danych w ramach tematycznych ESRS i sektorowych ESRS odnoszących się do tej kwestii oraz odpowiednich minimalnych wymogach dotyczących ujawnienia informacji, które to informacje dotyczą polityk, działań i celów i są wymagane na podstawie pozostałych ESRS”.

Inaczej mówiąc: jednostka ujawnia informacje o przyjętych politykach, podejmowanych działaniach w zakresie kwestii zrównoważonego rozwoju, które zostały zidentyfikowane jako istotne w łańcuchu wartości jednostki. Dla tych kwestii prezentuje, jakie cele zostały wyznaczone, w jaki sposób te cele są mierzone i jakie z tego wynikają wnioski, rezultaty i skutki na przyszłość. Perspektywa istotności została rozszerzona: do istotności finansowej dodana została optyka wpływu (szans i ryzyk): jak organizacja wpływa na zagadnienia objęte zrównoważonym rozwojem i jak te kwestie wpływają na organizację.

Ocena istotności nie ogranicza się do kwestii znajdujących się pod kontrolą spółki, obejmuje ryzyka (szanse i zagrożenia) wynikające z przeszłych lub przyszłych zdarzeń związanych z relacjami biznesowymi, wykraczając poza zakres konsolidacji sprawozdań finansowych.

Koncentrowanie się na kwestiach istotnych nie jest niczym nowym – klasyczna zasada Paretto 20/80 wskazuje, że 20 proc. działań odpowiada za 80 proc. efektów.

Jednak wcześniej przytoczone wyniki badania potwierdzają, że brakuje powiązania pomiędzy identyfikowanymi jako istotne tematami z zakresu zrównoważonego rozwoju a politykami i działaniami podejmowanymi przez organizacje oraz alokowaniem zasobów (finansowanie, szkolenia, zespoły) do tych obszarów, które zostały ocenione jako istotne. W efekcie trudno jest wykazać, że te kwestie przekładają się na wartość biznesu. Istnieje także trudność zarządzania tymi kwestiami, ponieważ brak jest dostępu do wiarygodnych danych.

Być może brak jednoznacznych standardów przekładał się na niemożność ustalenia przez organizacje, co jest rzeczywiście ważne i które działania przekładają się na polityki firmy biznesowe i raportowania.

Kwestie ESG w przedsiębiorstwie to nie tylko dopełnienie obowiązku raportowania. Jaka jest rola zarządu i rady nadzorczej w zakresie raportowania zrównoważonego rozwoju?

Można powiedzieć, że nic, co wiąże się z procesami odnoszącymi się do kwestii zrównoważonego rozwoju – od identyfikacji kwestii istotnych, przez projektowanie polityk, działań, celów, wyznaczania mierników i ich nadzoru, rewizji, po raportowanie – nie może się odbywać bez uczestnictwa kierownictwa i organów nadzoru. Eliminacja luk pomiędzy postrzeganiem kwestii zrównoważonego rozwoju a realnymi działaniami możliwa jest tylko przy aktywnym uczestnictwie osób z kierownictwa. Brak tego uczestnictwa lub nieodpowiednie umiejscowienie w procesie będzie złamaniem zasad należytej staranności.

Obowiązek ujawnienia informacji zgodnie z ESRS skłoni wielu do zastanowienia się, jak w mojej organizacji poszczególne obszary czy procesy zostały zaplanowane, wdrożone i jak są nadzorowane.

To prawda. Zastanawiając się nad składem organów władz spółki, mogą powstać pytania: jaka w mojej organizacji jest proporcja płci i co możemy zrobić, by doprowadzić do zmiany; czy pracownicy mają swoich reprezentantów w strukturach zarządu; czy członkowie zarządów mają odpowiednie doświadczenie i wiedzę fachową; czy mają dostęp do szkoleń – być może trzeba będzie określić luki wiedzy i zaplanować cykl szkoleń.

Kolejne pytania, które mogą paść, to przykładowo: czy i w jaki sposób kierownictwo włączone jest w procesy zrównoważonego rozwoju, jaka jest jego rola, zadania i uprawnienia w odniesieniu do włączania kwestii zarządzania wpływami, szansami i zagrożeniami w polityki spółki i model biznesowy. W jakim stopniu kierownictwo włączone jest w proces oceny istotności, szacowania ryzyka. W jaki sposób kierownictwo uczestniczy w procesie, sprawuje zarząd, nadzoruje, jak zaprojektowany jest proces obiegu informacji. W jaki sposób kadra, zarząd i rada nadzorcza uczestniczą w wyznaczaniu celów, odpowiadając na istotne tematy spójnie do przyjętej polityki zarządzania ryzykiem, i jak te cele są monitorowane. Jak system przepływu informacji i monitoringu został zaprojektowany i czy wspomaga on realizację celów zarządczych i nadzorczych.

Jakie są wytyczne w zakresie należytej staranności?

Wytyczne OECD w zakresie należytej staranności określają ramy organizacji procesu i znajdują one bezpośrednie odzwierciedlenie w ESRS. Oznacza to, że organizacje, wdrażając standardy, odpowiednio projektując proces i model biznesowy, podejmując działania będące skutkiem wypełnienia obowiązków informacyjnych i dokonując adekwatnych ujawnień, będą działać zgodnie z założeniami należytej staranności.

Rozszerzone zostają zadania komitetu ds. audytu w jednostkach zainteresowania publicznego. Co dokładnie się zmieni?