Pablo Picasso i karykatura Stalina

Najnowsza biografia Picassa jest portretem artysty, Francji i burzliwego wieku XX. Życie geniusza obserwujemy z perspektywy polityki i artystycznej rewolucji.

Publikacja: 10.01.2024 03:00

Pablo Picasso (1881–1973), autoportret

Pablo Picasso (1881–1973), autoportret

Foto: Materiały Prasowe

Autorka Annie Cohen-Solal, której rozgłos przyniosły wcześniejsze biografie Jeana-Paula Sartre’a i Marka Rothko, przeprowadziła wnikliwe śledztwo, przekopując się przez potężne paryskie archiwa muzealne oraz policyjne, aby nakreślić szeroką panoramę czasów Picassa. I dojść do wniosku, że całe życie musiał się zmagać z głęboko zakorzenioną we Francji ksenofobią wobec imigrantów. Był outsiderem nie tylko jako twórca awangardy i kubizmu.

Hiszpan i Niemiec

Picasso, Hiszpan urodzony w Maladze, przybył do Paryża, artystycznej stolicy świata, jako 19-latek na początku XX wieku. Nie mówił jeszcze wtedy po francusku i natychmiast znalazł się w rejestrze policyjnym, bo podejrzewano go o sprzyjanie anarchistom. Policja założyła mu kartotekę, rosnącą przez dziesięciolecia, w której gromadzono notatki inwigilacyjne. Niektóre stemplowano napisem „Hiszpan”, co miało stygmatyzującą wymowę.

Czytaj więcej

Ten prymitywny Picasso

Picasso mieszkał we Francji ponad 70 lat. W tym czasie rosła jego sława jako lidera awangardy, zmieniał się jego status społeczny i materialny, ale co najmniej przez pierwsze cztery dekady administracja i policja traktowały go z nieufnym dystansem, podsycanym jeszcze przez XX-wieczne zwroty historii.

W 1914 r., kiedy wybuchła I wojna, kilkaset jego kubistycznych dzieł, powierzonych przez Picassa jednemu z jego najważniejszych marszandów Danielowi-Henry’emu Kahnweilerowi, zostało skonfiskowanych przez francuski rząd na prawie dziesięć lat. Poszło o to, że Kahnweiler był obywatelem niemieckim.

Autorka biografii bada też szczegółowo, dlaczego Picasso do końca życia nie uzyskał obywatelstwa francuskiego. Wniosek o nie złożył tylko raz – w 1940 r. Spotkał się z odmową, mimo że w 1937 r. stworzył antywojenną „Guernicę”, która była jego reakcją na lotniczy atak nazistów i zbombardowanie baskijskiej wioski podczas wojny domowej w Hiszpanii. Dzieło w tym samym roku było eksponowane na wystawie światowej w Paryżu. W obliczu II wojny okazało się, że nie jest to już wystarczający argument za przyznaniem artyście francuskiego obywatelstwa.

Autorka autobiografii poświęca wiele miejsca temu, jak twórca żył w trudnych czasach, ale ostatecznie odniósł triumf jako największy artysta XX wieku. Strategia budowania międzynarodowych relacji z innymi twórcami i marszandami, jest pasjonującym wątkiem. Osobiście sądzę, że znacznie bardziej interesującym niż poznanie z imienia i nazwiska urzędników, których zła wola utrudniała życie Picassowi.

Trudno uwierzyć, że jego obrazy aż do 1947 r. były prawie nieobecne we francuskich kolekcjach publicznych, chociaż w kręgach prywatnych kolekcjonerów cieszyły się powodzeniem. Aby je wprowadzić do muzeów, artysta użył fortelu.

Gdy Francja podjęła decyzję o otwarciu Musée d’art Moderne w Paryżu, zaoferował dziesięć obrazów z różnych okresów twórczości, dając do zrozumienia tym hojnym gestem (wcześniej obdarowywał muzea na prowincji), że stać go na rolę mecenasa. Rada artystyczna większością głosów dar przyjęła, chociaż był pojedynczy sprzeciw.

Obrazy najpierw zaprezentowane zostały w Luwrze – zgodnie z życzeniem Picassa obok dzieł Delacroix, Zurbarána, Courbeta i Uccella. I tak Picasso został pierwszym żyjącym artystą, który otworzył swój pokaz w prestiżowym muzeum. Następnie dzieła przeniesiono do otwartego w czerwcu 1947 r. Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Jego dyrektor na inauguracji ogłosił koniec separacji między państwem a geniuszem.

Czytaj więcej

Portret kochanki Picassa został sprzedany za zawrotną sumę

Kolejnym przełomowym momentem w relacjach z publicznymi instytucjami była w 1955 r. wystawa na 75. urodziny artysty w Musée de art Decoratifs w Luwrze. Pokaz bił rekordy powodzenia, przyciągając ponad 100 tys. zwiedzających.

Kongres we Wrocławiu

Pytań o zwrotne punkty w biografii Picassa jest więcej. W tydzień po wyzwoleniu Paryża spod niemieckiej okupacji Picasso 4 października 1944 r. wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej. Dlaczego zdecydował się na ten krok? Dał się uwieść komunistycznej ideologii, jak wielu intelektualistów francuskich w tamtym czasie? Czy może kierował się doraźnymi korzyściami w budowaniu własnej kariery?

Zdaniem Annie Cohen-Solal było to złożone, strategiczne posunięcie. Ideologiczne – wynikające z przekonania, że komunizm to postępowa siła wspólnoty, do której należało wielu imigrantów powiązanych z powojennym Ruchem Obrońców Pokoju, budującej nowe społeczeństwo obywatelskie. A jednocześnie osobista kalkulacja, że wzmocni międzynarodową pozycję artysty i uwolni od stygmatu bycia cudzoziemcem we Francji.

Zyskał w ten sposób wpływowych przyjaciół, m.in. sekretarza generalnego francuskiej partii Maurice’a Thoreza. Czy to znaczy, że był konformistą? Jakkolwiek to oceniać, nigdy nie zamierzał podporządkować się polityce Moskwy. W sierpniu 1948 r. przybył do Wrocławia na Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju. Gdy Aleksander Fadijew, autor „Młodej Gwardii”, nazwał Sartre’a „hieną z piórem”, z oburzeniem zdjął z głowy słuchawki transmitujące tłumaczenie. A kiedy po śmierci Stalina w 1953 r. Aragon, naczelny tygodnika kulturalnego „Les Lettres françaises”, zamówił u Picassa portret wodza, narysował wizerunek daleki od obowiązującego kultu i socrealistycznych wskazań, który staliniści uznali za zniewagę i profanację.

Picasso – Geniusz. Ikona. Legenda. Biografia buntownika Przeł. Justyna Nowakowska Znak, 2023

Picasso – Geniusz. Ikona. Legenda. Biografia buntownika Przeł. Justyna Nowakowska Znak, 2023

Materiały Prasowe

Autorka Annie Cohen-Solal, której rozgłos przyniosły wcześniejsze biografie Jeana-Paula Sartre’a i Marka Rothko, przeprowadziła wnikliwe śledztwo, przekopując się przez potężne paryskie archiwa muzealne oraz policyjne, aby nakreślić szeroką panoramę czasów Picassa. I dojść do wniosku, że całe życie musiał się zmagać z głęboko zakorzenioną we Francji ksenofobią wobec imigrantów. Był outsiderem nie tylko jako twórca awangardy i kubizmu.

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Literatura
Nie żyje Paul Auster
Literatura
Mróz, Bonda, Chmielarz, Puzyńska, Stachula, Masterton – autorzy kryminałów na Targach VIVELO
Literatura
Dzień Książki. Autobiografia Nawalnego, nowe powieści Twardocha i Krajewskiego
Literatura
Co czytają Polacy, poza kryminałami, że gwałtownie wzrosło czytelnictwo
Literatura
Rekomendacje filmowe: Intymne spotkania z twórcami kina
Materiał Promocyjny
Dzięki akcesji PKB Polski się podwoił