Sejm 11 kwietnia br., po wielu latach powrócił do projektów zniesienia ochrony prawnej życia ludzkiego na wczesnym (prenatalnym) etapie jego rozwoju. Niezależnie od losów rozpatrywanych projektów warto przybliżyć istotę dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego ochrony człowieka przed urodzeniem, gdyż to ono wyznacza granice konstytucyjnej ochrony naszego (ludzkiego) życia.
Aborcja i Trybunał Konstytucyjny. Dwa kluczowe orzeczenia
Do zagadnienia dopuszczalności aborcji odnoszą się bezpośrednio dwa wyroki wydane przez TK na przestani 23 lat, tj. orzeczenie z 28 maja 1997 r. (sygn. akt K 26/96) oraz z 22 października 2020 r. (K 1/20), choć pośrednio problematykę tę poruszają także inne (np. wyrok TK z 30 września 2008 r., K 44/07). Każdy z tych wyroków wydał odmienny skład sędziów i każdy odnosił się do innego stanu prawnego. Przy wydawaniu pierwszego z nich przewodniczącym i sprawozdawcą był prof. Andrzej Zoll, natomiast drugiego Julia Przyłębska, a sprawozdawcą był Justyn Piskorski. Do każdego z nich zostały zgłoszone zdania odrębne, co tylko potwierdza, że każdorazowo TK mierzył się z materią prawnie skomplikowaną i budzącą kontrowersje.
W orzeczeniu z 1997 r. (K 26/96) Trybunał uznał niekonstytucyjność przesłanki dopuszczalności przerwania ciąży z powodu „ciężkich warunków życiowych” i „trudnej sytuacji osobistej” matki dziecka. W wyroku tym Trybunał wywiódł prawo do ochrony życia ludzkiego z zasady demokratycznego państwa prawnego, które stojąc na straży podstawowych dóbr człowieka, musi chronić na poziomie konstytucyjnym najcenniejsze z nich, w tym życie ludzkie.
Jednocześnie TK wskazał, że uchwalona 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja RP (weszła w życie kilka miesięcy po wydaniu omawianego wyroku) potwierdza prawną ochronę życia każdego człowieka (art. 38), i to również w okresie poprzedzającym narodziny.
Z kolei w orzeczeniu z 2020 r. przedmiotem oceny była tzw. przesłanka eugeniczna (sytuacja, w której „badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu”). Podstawowym wzorcem jej oceny był właśnie art. 38 Konstytucji RP („Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawna ochronę życia”). TK stwierdził w tym wyroku niekonstytucyjność wspomnianej przesłanki.
